تلفیقی از چشمانداز تاریخی- فرهنگی و هنری ایرانی با مناظر طبیعی و طبیعت مصنوع در سیمای پردیس موزهای شهدای رامسر شکل گرفته است. در این پردیس، معماری تاریخی در همنشینی با محتوای موزهای، بیانی شیوا از تاریخ، فرهنگ و هنر ایرانی- اسلامی را عرضه میکند.
پردیس فرهنگی موزهای شهدای رامسر یکی از بهترین و جذابترین جاذبههای تاریخی و طبیعی کشور به شمار میآید. این همنشینی عناصر تاریخی و طبیعی و ترکیب آنها با طبیعت مصنوع، در یکی از مناطق خوش و آب و هوا و سرسبز شمال ایران، چشمانداز طبیعی و تاریخی کمنظیری را فراهم کرده است. مجموعۀ معماری این پردیس در دورۀ پهلوی اول با بهرهگیری از ساختار زمینریختشناسی دشتهای پایکوهی، درههای سرسبز، جنگلهای طبیعی و چشمانداز دریا، پی ریزی و تا اواخر پهلوی دوم تکمیل شد. این نقطه از شمال ایران، تنها مکانی است که میتوان پیوندی نزدیک و در دسترس بین پدیدههای طبیعی همچون دریا و جنگل و درههای جنگلی برقرار کرد. جاذبههای تاریخی اعم از عمارات و موزهها توأمان با زیباییهای طبیعی، این پردیس موزهای و بهتبع آن شهر رامسر را بهیکی از اهداف مهم گردشگری تبدیل کرده است. ساختمان «هتل قدیم رامسر»، «کاخموزۀ مرمر» و موزههای چندگانۀ این پردیس که همگی در عمارات تاریخی دایر شدهاند، سیمای تاریخی بسیار جذاب و هیجانانگیز شهر رامسر و این پردیس را ترسیم کردهاند. هتل قدیم رامسر بهمنزلۀ بزرگترین مهمانپذیر با ساختار جدید و غیر سنتی و کاخ مرمر بهعنوان یکی از مهمترین ساختارهای معماری سدۀ اخیر با محتوای موزهای، نگاه هربینندهای را مجذوب خود میکند. در این پردیس موزهای غیر از عمارت مرمر، «موزۀ تخصصی عاج ایران»، «موزۀ آوندهای تاریخی»، «موزۀ حمام قدیم»، «موزۀ مردمشناسی شمال ایران»، «نمایشگاه موزهای» و «باغموزۀ گیاهشناسی؛ باغ بامبو و تالاب یادمان شهدا» جذابیتهای تاریخی و طبیعی مضافی را ایجاد میکنند.
در حال حاضر این مجموعه شامل:
موزه عمارت مرمر، موزه تخصصی عاج ایران، موزه آوندهای تاریخی، موزه حمام قدیم، موزه مردم شناسی شمال ایران، نمایشگاه موزهای و باغموزه گیاهشناسی به وسعت ۱۲ هکتار با وجود ۱۸۰۰ گونه گیاهی شاخص و بعضا نادر و کمیاب است که دارای دو بخش اصلی و جذاب باغ بامبو و تالاب یادمان شهدا است.


این عمارت که با عناوین کاخ سلطنتی یا کاخ مرمر نیز شناخته می شود بین سال های ۱۳۱۲تا ۱۳۱۶ هجری شمسی با امر رضا شاه پهلوی در زمینی با مساحت ۶۰۰ متر در محوطهای ۶ هکتاری ساخته شد. این کاخ بر روی تپه ای مشرف به دریا و جنگل احداث شد و از لحاظ جغرافیایی، در استان مازندران و درجنوب شرقی شهر رامسر واقع شده است. این اثر با توجه به ویژگی های خاص در آن برهه زمانی یکی از ساختمان مجلل و مجهز ایران به شمار می رفت. چرا که تلفیقی بی نظیر از معماری نوین البته با خصلت های سنتی ایرانی بود. طراحی این بنا توسط مهندسین بلژیکی و معماری آن نیز به دست هنرمندان توانمند ایرانی به سرپرستی استاد حسین لرزاده و ابوالقاسم واثقی بوده است. دلیل نامگذاری این بنا، شکل ظاهری آن بود که تماما از سنگهای مرمر یکپارچه ساخته شد. بنای کاخ دارای ایوانی چهار ستونی حجاری شده از سنگ مرمر است. هنگام ورود به بنا یک ایوان بزرگ در وسط ساختمان قرار گرفته است به طوری که درب های دیگر اتاق های به آن باز می گردد. سالن مرکزی آن به دو اتاق بزرگ مجاور آن راه دارد. یکی تالار پذیرایی و دیگری سالن همایش. معماری کاخ مستطیل و در جهت شرغی و غربی قرار دارد. همچنین محوطه کاخ دارای باغی بزرگ و زیبا است که در نوع خود منحصر و جذابیت فراوان دارد. منحصربه فردی از این لحاظ که برای نخستین بار از گیاهان تزیینی نادر و همچنین گونه های بی نظیر در این باغ کاخ مرمر غرس شد. مضاف بر آن اولین نهال های اصلاح شده مرکبات نیز کاشته شد. هرچند کاخ بیشتر اقامتگاهی با کاربری استراحتگاهی وتفریحی به شمار می رفت؛ اما، محل برگزاری اجلاس و کنفرانسهایی از جمله، تفویض کابینه جمشید آموزگار، برنامه پنجم توسعه امور مالی و انقلاب آموزشی کشور بوده است. از دیگر رویدادهای مهم این عمارت میتوان به فرار پهلوی دوم در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ از رامسر به عراق اشاره کرد. این بنا پس از انقلاب اسلامی از سوی دادگاه در اختیار بنیاد مستضعفان قرار گرفت. درنهایت و در سال ۱۳۷۸ این مجموعه در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و پس از یک سال که مورد بازسازی ومرمت قرار گرفت در اسفند سال ۱۳۷۹ برای بازدید عموم افتتاح شد. لازم به ذکر است؛ کاخ مرمر همچنین در سال ۱۳۹۶ مجددا مورد مرمت قرار گرفت که این مرمت اساسی و اصولی شامل اصلاح و بازنوسازی رنگآمیزیها، گچبریها بصورت جزئی و پارکتها بوده است. نمای بیرونی عمارت نیز با استفاده از فناوری نانو ذرات عایقبندی رطوبت و ضد آب و لک شد.
از دیگر ویژگی های بارز این بنا میتوان به گچبریهای زیبا و خلاقانه ای اشاره کرد که با نقش هایی از حیوانات، گیاهان و انسان بر دیوارهای آن زینت یافته است. نقوش هندسی در طراحی واجرای کفپوش های از جنس چوب و منبت کاری هنرمندانه و خوش سیما از درها وپنجره ها از سوی دیگر جذابیتهای خاصی هستند که دیدگان هر بیننده ای را به سوی خود جلب می کند.
آثار به نمایش در آمده در کاخ مرمر شامل فرشهای نفیس و دستباف ایران ، مبلمان نفیس، تندیسهای زیبای برنزی و سنگی، تابلوهای نقاشی کمنظیر از هنرمندان اروپایی و بسیاری آثار هنری دیگر است.
بنای این موزه در سال ۱۳۱۲ هجری شمسی با زیر بنایی به مساحت ۵۸۷ متر مربع و شامل دو طبقه به دستور پهلوی اول ساخته شد در ابتدا به عنوان ویلای شماره ۱۵ مورد استفاده تاجالملوک همسر پهلوی اول بود. از این بنا برای استراحت چند روزه افراد مختلف دیگری از دربار نیز استفاده شد.
در سال ۱۳۹۵ هجری شمسی، طی یک بازه زمانی ۶ ماهه عملیات طراحی، مرمت و بازنوسازی بر روی تمامی دیوارهای داخلی بنا، ابزارها، گچبریها، پارکتها و سیستم تاسیسات انجام گرفت. در همین مدت نیز این بنا به جهت تغییر کاربری به موزه، بر اساس آخرین متدهای موزهداری ویترینآرایی و راهاندازی شد. بنای موزه عاج ایران نیز همچون بنای موزه عمارت مرمر با فناوری نانو ذرات مورد مرمت قرار گرفت.
موزه تخصصی عاج پردیس موزهای رامسر نخستین موزه عاج در ایران و غرب آسیا است و یکی از تخصصیترین موزههای عاج دنیا محسوب میشود. در این موزه حدود ۳۰۰ اثر ارزشمند عاجی برگرفته از اساطیر و داستانوارهها از تمامی نقاط مربوط به زیستگاههای فیل در جهان و از کشورهای مختلف دنیا گردآوری شده است. تکنیک و ظرافت بکاررفته در ساخت آثار، این موزه را در ردیف برترین موزههای عاج در دنیا قرار داده است. کندهکاری روی این آثار با دست توسط هنرمندانی از کشورهای چین، هند، ژاپن و آفریقایی انجام شده که قدمت آنها نیز مرتبط با اواخر قرن ۱۶ تا اواسط قرن ۲۰ میلادیست.
آثار این موزه در ۲ طبقه و ۹ تالار به تفکیک محتوا شامل سرسرای ۱ و ۲، تالار تندیسهای انسانی و غیر انسانی، تالار فیلها، تالار خنجرها و تالار تزئینات ۱، ۲، ۳ به نمایش گذاشته شدهاند که هر یک در نوع خود و با محتوای منحصر به فرد حائز اهمیت هستند.
موزه آوندهای تاریخی (ظروف) به عنوان اولین موزه تخصصی ظروف در ایران، تیر ماه سال ۱۳۹۹ ش، طی یک دوره عملیات توسعه و ساخت موزه، در بنای آشپزخانه قدیم واقع در ضلع جنوبی عمارت کاخ مرمر که متعلق به دوره پهلوی اول است، راه اندازی شد.
آثار این موزه بر مبنای دو محتوای جنس و تکنیک به کار رفته در ساخت آوندهای (ظروف) تاریخی به نمایش درآمده است.
دوره تاریخی آثار موجود متعلق به ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد تا دوره معاصر بوده و بیش از ۱۳۰ اثر ارزشمند از ایران و سایر کشورهای جهان در این موزه به نمایش گذاشته شده است. عمده آثار این موزه شامل: انواع آوندهای سفالی، سنگی، چوبی، چینی، شیشه، بلور، کریستال و انواع ظروف فلزی همچون برنز، نقره، برنج، مس، ورشو و آهن است.
از آثار شاخص این موزه می توان به ظروف مایعات تمدن املش و مارلیک، ظروف چینی فرمایشی یا همان سفارشی دوره قاجار، ظروف زیبای میناکاری شده و ظروف بلور اروپایی اشاره کرد.
این موزه شامل ۳ تالار است؛ تالار اول آثاری از هزاره سوم پیش از میلاد تا دوره معاصر را جهت نمایش سیر تکاملی ظروف در طول ادوار تاریخ در خود جای داده است که شامل انواع ظروف سفالی، سنگی، چوبی و فلزیست.
تالار دوم نیز اختصاص به ظروف فرمایشی دوره قاجار و انواع ظروف تشریفاتی مرتبط با این دوره تاریخی از کشورهای مختلف دنیا همچون ظروف زیبای میناکاری شده دارد.
تالار سوم نیز منحصرا ظروفی زیبا از انواع بلور و کریستالهای اروپایی از شرکتهای معتبری همچون شرکت باکارا فرانسه را به نمایش گذاشته است.
موزه آوندهای تاریخی از مهمترین موزههای پردیس موزهای رامسر است که از تمامی ادوار تاریخ اثری زیبا برای نمایش دارد.
این حمام نیز، همزمان با ساخت عمارت مرمر در سال ۱۳۱۶ شمسی در محوطه این عمارت بنا گردید. از لحاظ موقعیت مکانی حمام در ضلع جنوبی کاخ قرار گرفته است. گرمابه شامل دو حوضچه است. که اولی را از آب گرم معدنی وطبیعی منشعب از دل زمین پر می کرده اند. حوض دیگر را از طریق کورهای، آب آن تامین می شد. کاشیهای به کار رفته در حمام که در نوع خود زیبا وبی نظیر هستند، از زمان ساخت بدون کوچکترین تغییراتی تا به امروز حفظ گردیده است. همچنین تجهیزات حمام براساس اسناد موجود از شرکت ” تریتون بلکو” آلمان تامین گردید. در ابتدای ساخت بنای حمام، با توجه به امکانات موجود آن زمان، گرمایش آن از طریق آتش خانه و با سوخت هیزم تامین می گردید تا این که در زمان محمدرضا شاه تغییرات عمده ای در سیستم گرمایشی آن ایجاد کرد. طبق دستور او سیستم گرمایش و سرمایش جدید موتورخانهای، جایگزین روش قبلی که به صورت کوره ای بود، گردید. مخزن آب گرم، مخزن آب سرد، رخت کن و سربینه حمام و سکوی نشیمن، طاقچه های مخصوص و غیر.. از جمله بخش های حمام قدیم هستند. در حال حاظر مجسمه های مومی که آداب حمام کردن در گذشته را به نمایش می گذارند، نیز در معرض بازدید عموم قرار دارد.
ضمنا، بنای مزبور پس از انجام اقدامات مرمت و بازسازی در بهار و تابستان سال ۱۳۹۶ هجری شمسی به جهت ارائه خدمات بیشتر به علاقه مندان و بازدید کنندگان، به عنوان موزه حمام قدیم به نمایش عموم گذاشته شد.
مکان این موزه در ساختمانی کوچک در مجاورت موزه عاج قرار گرفته است. درواقع ، هدف از ایجاد این مجموعه، یعنی موزه مردم شناسی شمال ایران، شناساندن هر چه بیشتر و بهتر تاریخ، آداب، رسوم و فرهنگ زندگی اقوام محلی و بومی این خطه از ایران بخصوص رامسر است که شامل چگونگی استفاده از ابزارآلات زندگی روزمره آنان گرفته تا البسه و دیگر وسایل تاریخی نظیر ادوات ، اشیاء و جنگ افزارهای شکار گری و جنگی و… در آن به نمایش گذاشته شده است .از آثار شاخص این موزه میتوان به آثار حفاری شده منطقه ایزگام دشت جنت رودبار رامسر اشاره نمود که قدمت آنها به بیش از ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد بر میگردد.
بنای این موزه در ضلع جنوبی موزه تخصصی عاج ایران قرار دارد که در دوره پهلوی به عنوان آشپزخانه بنای مزبور کاربرد داشت.
یکی از بخشهای پردیس فرهنگی موزهای رامسر، نمایشگاه موزهای است. این نمایشگاه در بنایی که قدمت آن همچون دیگر بخش های آن به دوره پهلوی اول بر میگردد، در نوروز ۱۳۹۶ ش، طی یک دوره عملیات مرمت، بازنوسازی و موزه آرایی راه اندازی شد. در حقیقت، بنای مذکور که در دوران پهلوی، استراحتگاه و مکان استقرار نگهبانان بوده، در حال حاضر به محل برگزاری نمایشگاه های دورهای موزه و نمایش آثار گلچین شده و شاخص گنجینههای ارزشمند موسسه فرهنگی موزههای بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی ایران (گروه موزههای دفینه) تبدیل شده است.
تا به امروز در این بنا، نمایشگاههایی با عناوین “عکس و اسناد املاک خاندان پهلوی در شمال ایران”، “روح کمان ایرانی”، “نقش خیال بر خاک”، “چینیهای فرمایشی” و “نقش و نگار بر کاشیهای تاریخی” برگزار شده است.
در حال حاضر نیز نمایشگاه “طبیعت در هنر” دایر است که در ۲۸ اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ همزمان با روز جهانی موزه افتتاح شد و با استقبال مخاطبین و بازدیدکنندگان تا پایان بهار ۱۴۰۳ برقرار خواهد بود.
آثار موجود در این نمایشگاه براساس موضوع طبیعت و حیوانات، متعلق به هزاره چهارم پیش از میلاد تا دوره معاصر و مربوط به هنرمندان جهان است.
گفتنی است انجمنی با عنوان “Society of Animal Artists)”SAA در جهان وجود دارد و متشکل از هنرمندانی است که از حیوانات در کارهای هنری خود بهره بردند.
این باغ موزه در محوطهای با مساحت حدود ۱۲ هکتار قرار دارد که شامل بیش از ۱۸۰۰ گونه نادر و منحصر بفرد گیاهی در ادوار مختلف است. از شاخصترین آنها میتوان به کاجهای کاشفی که توسط کاشف السلطنه در سال ۱۳۱۲ قمری در دوره قاجار کاشته شده، گیاه برهنه یا ساقه برهنه که از ابتدایی ترین گونه های گیاهی موجود در جهان شناخته می شود، کاجهای مطبق، درختهای مگنولیا زمستانه و تابستانه که در نوع خود بینظریند، گیاه پسیلتوم نودم گیاهی کم یاب که فقط در ژاپن و قاره امریکا یافت می شوند، اشاره نمود. در این مجموعه منحصر بفرد سه گونه از گیاهان شامل: مرکبات (انواع درختان پرتقال، نارنگی، نارنج)، گلها و گیاهان زینتی( گل یخ، به ژاپنی، مگنولیا، فردوسی انواع کاج و سرو، برگ بو و…) باغچه چای، باغچه گل گاوزبان و درختان میوه (کیوی، آووکادو، فیجوآ و…) قرار دارد .این مجموعه گیاه شناسی شامل دو بخش اصلی نظیر باغ بامبو و تالاب بوراین است که بطور مختصر به ویژگیهای آن اشاره میکنیم :
باغ بامبو
“باغ بامبو” یکی از زیباترین بخشهای پردیس موزهای رامسر است. این باغ به مساحت بیش از ۲۰۰۰ مترمربع فرصتی برای گردشگران و موزه دوستان ایجاد میکند تا با بخشی از طبیعت این مجموعه موزهای آشنا گردند. طبیعتی که به ندرت به صورت باغ، محصور شده امکان بازدید برای گردشگران را فراهم میکند.
در باغ بامبو چشمه آب طبیعی قرار دارد که از کوه مشرف به باغ سرچشمه میگیرد و آب شرب کل پردیس بخصوص گونههای گیاهی را تامین میکند.
در دوره پهلوی دوم در کنار گونههای متنوع گیاهی، یک نمونه گیاه بامبو در این مجموعه به دلیل وجود چشمه آب طبیعی و مناسب بودن این محیط برای رشد و پرورش این گیاه، کاشته شد. در سال ۱۳۹۵ش، با تکثیر این گونه گیاهی در اطراف چشمه، محیطی محصور شده از بامبو جهت بازدید علاقهمندان ایجاد شد که در کنار بازدید از باغ موزه گیاه شناسی، فرصتی برای بازدید از باغ بامبو به عنوان بخش اصلی باغموزه فراهم شود که به دلیل زیبایی منحصر به فرد و محیطی دلچسب، آرامشبخش و دیدنی مورد استقبال بازدیدکنندگان این پردیس قرار گرفته است.
بامبو گیاهی همیشه سبز، خودرو، مقاوم و مستحکم است. زمان کاشت این گیاه در ایران، دوره قاجار و همزمان با کاشت چای در شمال کشور جهت حفاظت از باغهای چای بوده است. بامبو در جلوگیری از فرسایش خاک، حفاظت مزارع، تولید سوخت و کاغذ، ساخت ظروف، صنایع دستی، ساختمان سازی و… کاربرد دارد. پرورش بامبو در حکم زنده نگهداشتن یک هنر اصیل، پاسداشت فرهنگی دیرین و تولید محصول، راهبردی چند منظوره دارد؛ از این رو ۱۸ سپتامبر به عنوان روز جهانی بامبو نامگذاری شده است.
تالاب
تالاب در محوطهای از باغ موزه پردیس موزهای رامسر در سال ۱۳۹۵ ش، به صورت مصنوعی ایجاد شده که یادآور اولین کنوانسیون حفاظت از تالابها و پرندگان به میزبانی رامسر است. کنوانسیون رامسر، پیمانی بینالمللی در خصوص حفاظت از تالابهای جهان است و در سال ۱۹۷۱م. در شهر رامسر تهیه و به امضای نمایندگان ۱۸ کشور شرکت کننده رسید و بر این اساس، ۲ فوریه ۱۹۷۱ _ ۱۳ بهمن ۱۳۴۹ روز تصویب این کنوانسیون به نام روز جهانی تالابها نامگذاری شده است. این کنوانسیون هماکنون ۲۴۱۲ تالاب به وسعت بیش از ۲۵۴ میلیون هکتار را پوشش میدهد.
این تالاب دارای گونههای گیاهی همچون بامبو، نیلوفر و عدسک بوده و جانورانی نظیر لاکپشت، ماهی و قورباغه در آن زیست دارند.
هم اکنون این تالاب به نام ۱۷۵ شهید غواص عملیات کربلای ۴ در جنگ تحمیلی، مزین شده است.