چکیده مقاله

مطالعه و بررسی شمایل‌های مذهبی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین نمونه‌های آثار هنری در هر سرزمین است. در این میان هنر شمایل‌نگاری دوران قاجار دارای بارزه‌های مشخص و ویژگی‌های همتایی است که آن‌ها را در ردۀ مطالعات شمایل‌نگاری مذهبی دارای اهمیتی خاص نشان می‌دهد. مطالعۀ شمایل‌شناسی و شمایل‌نگاری منتج از تفکرات اروین پانوفسکی می‌تواند لایه‌های پیدا و پنهان بسیاری را در این حوزه از مطالعات تاریخ هنر برای پژوهشگران روشن سازد و به فهم شمایل‌ها منجر شود. بر اساس این و در قالب پژوهش پیش رو تابلوی نقاشی شمایل حضرت امیر و حسنین^(ع) اثر علی بن محمد ابراهیم متعلق به موزۀ هنر ایران بر اساس رویکرد شمایل‌شناسی اروین پانوفسکی بررسی شده است. این پژوهش در بستری توصیفی و تحلیلی و به صورت کیفی صورت گرفته و نگارنده مطابق با اصول سازمان‌دهی تصویر و بر اساس داده‌های تاریخی منتج از آورده‌های کتابخانه‌ها و تحلیل تصاویر، شمایل فوق را تحلیل کرده است. هدف از این پژوهش نیل به فهمی دقیق و عمیق از این نمونۀ شمایل قاجاری است. سوال محوری این پژوهش این است که «براساس رویکرد شمایل‌شناختی پانوفسکی چه توصیف، تحلیل و ارزیابی مشخصی را می‌توان از شمایل حضرت امیر و حسنین^(ع) به دست آورد؟». نتیجۀ این پژوهش در قالب تحلیل ساختاری و محتوایی تصاویر و ارائه تحلیل‌های تاریخی است و می‌تواند لایه‌های اجتماعی، سیاسی و هنری مترتب بر شکل‌گیری این اثر نفیس قاجاری را آشکار سازد.